A s’ catchî divins on trô d' sori

Istwere & ådjourdusté : pogrom a Rhaza

A s' catchî divins on trô d' sori

Di 1850 a 1945, sacwants payis d' Urope (Rûsseye des tsårs, Almagne des Nazis) ont-st ataké a macsåder des djwifs, rén k' po leu plaijhi. C' est çou k' on-z a lomé les « pogroms » (Rûsseye) pu l' olocôsse (Almagne des Nazis).
Di tot ç' tins la, dins l' monde arabe, les djwifs et les muzulmans viként onk dilé l' ôte, nén cmaxhîs, mins sins trop d' eguegnes.
Dimandans « Judenstaat »
A cmincî d' aviè 1900, les djwifs, kitchessîs d' Rûsseye et d' avår la, dimandît k' on lzî leye ene tere rén k' por zels, li « Judenstaat ». Les Sovietikes, k' avént disdjoké les tsårs, les vont ahessî, tot-z askepiant l' Oblass otonome djwif. C' est el Sibereye, tot do long do mouze « Amour », astok des Chinwès. Li yidich î est l' lingaedje oficir. C' esteut e 1934.
Do costé des Almands, k' åreut on dvou fé po s' fé pardoner d' l' Olocôsse ? Fé on « Judenstaat » ene sawice e l' Almagne, e l' Noere Foistreye ou el Basse Sake, mi shonne-t i.
Asteure waitîz bén çou ki s' a la passé.
Å disrashonnaedje di l' Impire otoman, après l' guere di catoize, les Djwifs amerikins ont atchté, po pîce di pwin, les grands haswès [domaines agricoles] del Palestene, k' estént ås mwins di bordjoes trouks, k' endè ralént e leu payis. Pu, pitchote a midjote, esse prôpietaire di grandès stindêyes di teres. Eyet, e 1948, avou l' benediccion do govienmint estazunyin, tchessî les Palestinîs k' estént dins l' cotoû.
Les Inglès, les mambors del Palestene, estént disconte ces « terorisses djwifs » la. E 1948, c' est on djenerå inglès k' a ndalé d' Djordaneye et ocuper Djeruzalem-Ess, po-z espaitchî les Siyonisses di fé mwin basse so tote li veye. Mins, docô après, les Inglès ont dit åmen ås dictêyes do grand fré amerikin. Et ricnoxhe Israyel.
A pårti d' adon, on-z a veyou dvant ses ouys li dierinne grande wache di colnijhaedje do 20inme sieke. Di pattavå l' Daegn, les djwifs, k' oyént l' bassinaedje des siyonisses, ont-st aploû po rimpli l' novea estat.
Wice sont i, les efants d' Abråm ?
Kî k' c' esteut, ces djwifs la ? Des ptits-efants da Abråm ?
Nonna ca nonna. Ben Gourion lu-minme, onk des askepieus di l' estat d' Israyel, èn istoryin di s' mestî, l' a scrît noer so blanc dins onk di ses lives. Les dischindants da Abråm, på sonk, c' est les ptitès djins k' ont dmoré dins les campagnes del Palestene après li tchessaedje-evoye des priyesses pa les Romins e 70 après DjC. Des ptitès djins ki n' polént pus pratiker leu rlidjon djwive, bråmint rashiowe so des ofrixhaedjes [sacrifices] di biesses å timpe di Djeruzalem, ki vneut d' esse bouxhî djus. Adon, beacôp d' zels si cviersît [convertirent] å crustinnisse, bråmint pus åjhey a shuve ki li « lwè Moyisse ». Pu, diviè l' an 700, cwand Omar Ben Xhettab prinda Djeruzalem sins ene gote di sonk, bråmint passît a l' islam, li novele môde et l' prumire foice politike do moumint.
Les priyesses et les tchîfs djwifs ont don stepé evoye e 70, et askepyî li « diyaspora ». Kimint ? E-z assaetchant e leu rlidjon totès djins des payis k' i s' î avént rassåvé : Urope do Levant, Afrike bijhrece, Espagne, Impire romin djermanike. Pu, e 20inme sieke, l' Amerike bijhrece. C' est totes ces djins la, stombeyes pal propagande siyonisse, k' ont-st abroké e-n Israyel, di 1948 a... asteure.
Candjmint d' innmi
Et, zels, riclamer ki leu-z innmi, ci n' esteut pus les crustins uropeyins, ki ls avént macsådé dispu l' tins des croejhådes, come « li peupe k' a touwé l' Bon Diu ». Ci n' esteut ki d' djusse, puski les gros colés do novea estat, c' esteut tertos des blancs, bråmint des Almands et des Amerikins, les pus ritches del binde. Asteure, l' innmi, c' esteut les Arabes, ki s' avént rmetou eshonne on moumint (di 1950 a 1975) po rvindjî leus frés d' lingaedje, les Palestinîs.
Insi, l' Urope et les Stats Unis divnît les mambors d' Israyel. E 1956, c' est des tanks inglès et francès k' aspalît li djonne årmêye israyelyinne po voleur riprinde li tchenå d' Souwesse [canal de Suez] ås Edjipsyins, k' î avént portant droet après 100 ans come dit dins l' martchî.
Les cwate cénk prumirès gueres Israyel-Payis arabes, c' esteut des gueres « oniesses », avou deus innmis foirt å foirt. Mins, dispu 1975, cwè çk' on-z a veyou ? Les Arabes, cohigne cohagne inte di zels, n' ont pus saetchî on côp d' fizik po disfinde les Palestinîs. Les Israyelîs avént l' tchamp libe po-z eterprinde leu såme prumrece : colnijhî tote li Palestene.
Dispu don, come des bandiys foû-lwè, Israyel a rî å nez di tos les payis del Daegne, tot n' respectant nén on seu des decidaedjes di l' ONU. Et riprinde, a l' årvier, li sistinme des pogroms : macsåder les Palestinîs a grands côps fiziks et d' ôbus.
Li cas d' Rhaza est plin d' acsegnmints. E 2007, Israyel ressere li teritwere come ene prijhon a l' air libe. Frontires teresses serêyes, mer recloyowe pa des bateas d' guere k' espaitchèt minme les pexheus di fé leu mestî. Les deus miyons d' djins d' låvå n' ont ki l' droet d' vicoter, et-z awè fwin dipus sovint k' a leu toû. I n' ont nén l' droet di s' disfinde, zels. S' i saetchèt ene fayeye minifuzêye, ki dgrete èn Israyelî, c' est l' Estat-bandiy ki rboerlêye k' il a l' droet a s' disfinde. Et-z aler touwer des dijhinnes di djins avou des ôbus al dierinne môde ou des stoks di bombes å fosfôre k' estént arivêyes a leu date di disvalixhance (e 2009).
Al dierinne mangonreye di l' esté 2014, end ont schafyî dipus d' 2200 (1500 civils, al boune). Et coixhî des meyes di djins. Bouxhî djus 5000 måjhons, totes les oujhenes, li cintråle electrike et les voyes d' aiwe, pår les scoles et les moskêyes. Di l' ôte des costés, gn åreut yeu ene septantinne di touwés (avou 65 sôdårds). Onk po 30. Li veye d' ene djin n' a nén l' minme valixhance tocosté !
Et nozôtes, est çk' on n' schoûte nén tofer li minme clotche ? Et ci n' est nén l' cene des ptits k' on spotche. Et sotni les spotcheus !
Honteus k' on dvreut esse ! A s' catchî dins on trô d' soris.
Lucyin Mahin, li 10 d' awousse 2014